Ransomeware là gì? Tại sao lại nguy hiểm như vậy

April 20, 2025 by admin

Ransomware là một dạng phần mềm độc hại (malware) mà bất kỳ người dùng máy tính nào cũng không mong muốn gặp phải. Khi bị nhiễm, dữ liệu trên thiết bị sẽ bị mã hóa hoặc khóa hoàn toàn, buộc nạn nhân phải trả tiền chuộc mới có thể khôi phục quyền truy cập. Vậy điều gì khiến ransomware trở thành “cơn ác mộng” với cả cá nhân lẫn tổ chức? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong các phần sau.

Mã độc ransomwhere cực kỳ nguy hiểm với người dùng máy tính

I. Ransomware là gì?

Định nghĩa
Ransomware (tống tiền mã hóa) là phần mềm độc hại được thiết kế để mã hóa hoặc khóa dữ liệu người dùng, sau đó yêu cầu nạn nhân trả tiền chuộc – thường là tiền mã hóa như Bitcoin – để giải mã hoặc mở khóa. Theo Bộ Tư pháp Hoa Kỳ, đây là “mô hình tội phạm mạng hiện đại” với khả năng gây tổn thương trên quy mô toàn cầu.
Cơ chế hoạt động

Sau khi xâm nhập vào máy, ransomware sẽ quét và mã hóa hàng loạt tệp theo một thuật toán mã hóa mạnh.
Tên file bị đổi đuôi thành các ký tự lạ (ví dụ .doc → .docm, .xls → .cerber). Mỗi biến thể lại sử dụng đuôi khác nhau, khiến việc nhận diện trở nên khó khăn.
Nạn nhân không thấy cảnh báo từ hệ điều hành, chỉ khi cố mở file mới nhận được thông báo đòi tiền chuộc.
Nếu không trả đúng hạn, mã hóa có thể được “tăng cấp” hoặc dữ liệu bị xóa vĩnh viễn.

II. Lịch sử hình thành và phát triển

Khởi nguồn (2005–2006)

Biến thể đầu tiên phát hiện ở Nga: TROJ_CRYZIP.A.
Khi xâm nhập, nó mã hóa dữ liệu ngay lập tức và yêu cầu trả 300 USD để nhận mật khẩu giải mã.

Mở rộng tính năng (2011–nay)

SMS Ransomware (2011): Yêu cầu liên lạc qua điện thoại để nhận hướng dẫn thanh toán.
MBR Ransomware: Mã hóa vùng khởi động của ổ cứng (MBR), khiến hệ điều hành không thể khởi động được.

Lan rộng toàn cầu

Từ Nga, chỉ trong vài năm ransomware đã lan khắp châu Âu, Mỹ, Canada và hiện có mặt ở hầu hết các quốc gia.

III. Phân loại chính

Locker Ransomware
- Không mã hóa file, nhưng khóa hoàn toàn giao diện hệ điều hành, chặn mọi thao tác của người dùng.
- Trên màn hình xuất hiện thông báo đòi tiền chuộc để “mở khóa” thiết bị.
Crypto Ransomware
- Phổ biến nhất, thực hiện mã hóa dữ liệu với khóa bí mật được lưu trên server của hacker.
- Sau đó hiển thị hướng dẫn trả tiền, thường kèm “đếm ngược” để tạo áp lực.
Các chủng nguy hiểm tiêu biểu
- WannaCry (2017): Lợi dụng lỗ hổng SMB của Windows, lây lan tự động, ảnh hưởng 250.000 máy tại 116 quốc gia.
- CryptoLocker: Một trong những ransomware tiền thân, từng gây thiệt hại hàng triệu USD.
- Petya / NotPetya: Mã hóa toàn bộ ổ cứng, thậm chí có thể phá hủy dữ liệu ngay cả khi đã trả tiền chuộc.

IV. Ransomware khác malware thông thường ở điểm gì?

Mã hóa phức tạp: Ransomware sử dụng thuật toán mã hóa mạnh, vượt qua hầu hết lớp bảo vệ của antivirus.
Cơ chế tống tiền: Thay vì âm thầm phá hoại, ransomware công khai đòi tiền chuộc để tái khôi phục dữ liệu.
Lan truyền nhanh: Một máy bị nhiễm có thể nhanh chóng lây sang máy khác trong cùng hệ thống mạng.

V. Chiêu “ẩn mình” của ransomware

Detection: Thăm dò môi trường, tránh chạy trong sandbox hoặc môi trường ảo hóa của nhà nghiên cứu bảo mật.
Timing: Tận dụng thời điểm hệ thống mới khởi động hoặc tắt, khi antivirus chưa kích hoạt.
Communication: Kết nối ngay với server chỉ huy (C&C), tạo cơ hội cho antivirus chặn giao tiếp này.
False Operation: Hiện giả giao diện hệ thống hoặc phần mềm hợp lệ, khiến người dùng kém kinh nghiệm dễ “dính bẫy”.

VI. Phòng ngừa ransomware

Sao lưu định kỳ: Lưu trữ bản sao dữ liệu ở nơi an toàn (offline hoặc cloud).
Giới hạn truy cập: Tránh dùng Wi‑Fi công cộng, tắt hoặc che mật khẩu mặc định của router.
Cảnh giác email/đường link lạ: Không bấm vào file đính kèm hoặc link không rõ nguồn gốc.
Cập nhật phần mềm: Luôn cập nhật hệ điều hành và antivirus.
Thiết lập nhiều lớp bảo vệ: Sử dụng firewall, sandbox, phân quyền truy cập chặt chẽ.

VII. Xử lý khi phát hiện nhiễm ransomware

Cô lập: Ngắt kết nối mạng, tắt máy hoặc cách ly thiết bị để tránh lây lan.
Nhận diện: Xác định biến thể ransomware, ghi nhận các đuôi file và thông báo tống tiền.
Khôi phục từ sao lưu: Cân nhắc xóa toàn bộ dữ liệu bị mã hóa, sau đó phục hồi từ bản backup sạch.
Giám sát: Phân tích nguyên nhân lây nhiễm, cập nhật chính sách bảo mật để ngăn tái diễn.

VIII. Một số vụ tấn công nổi tiếng

1. CryptoLocker (2013)
  - Đặc điểm: Một trong những ransomware đầu tiên yêu cầu thanh toán bằng Bitcoin.
  - Mục tiêu: Hơn 250.000 máy tính cá nhân và doanh nghiệp nhỏ tại Mỹ và châu Âu.
  - Hậu quả: Ước tính thiệt hại từ hàng chục đến hàng trăm triệu USD do chi phí giải mã và khôi phục dữ liệu.
2. SamSam (2018)
  - Đặc điểm: Thủ công xâm nhập qua RDP (Remote Desktop), sau đó mã hóa từng máy tính và máy chủ trong mạng nội bộ.
  - Mục tiêu tiêu biểu: Thành phố Atlanta (Mỹ), hệ thống bệnh viện và cơ quan chính phủ.
  - Hậu quả: Thành phố Atlanta mất khoảng 17 triệu USD cho việc khôi phục; nhiều bệnh viện phải ngưng hoạt động nội trú.
3. Ryuk (2019–nay)
  - Đặc điểm: Thường nhắm vào tổ chức lớn, yêu cầu tiền chuộc rất cao (từ vài trăm nghìn đến hàng chục triệu USD).
  - Mục tiêu: Hệ thống y tế Universal Health Services (UHS), tờ báo Tribune Publishing…
  - Hậu quả: UHS trả khoảng 67 triệu USD để lấy lại dữ liệu; nhiều cơ sở y tế phải chuyển sang giấy tờ trong nhiều ngày.
4. Maze (2019–2020)
  - Đặc điểm: Phổ biến hóa chiến thuật “double extortion” — vừa mã hóa dữ liệu, vừa đánh cắp và đe dọa công bố nếu không trả tiền.
  - Mục tiêu: Công ty dịch vụ IT Cognizant, tập đoàn LG, Xerox…
  - Hậu quả: Hàng trăm triệu đô thiệt hại do vừa mất dữ liệu, vừa chịu áp lực dư luận khi thông tin bị rò rỉ.
5. Sodinokibi / REvil (2021)
  - Đặc điểm: Phát tán qua kịch bản tấn công chuỗi cung ứng (supply‑chain) và exploit server quản lý từ xa.
  - Mục tiêu: Tập đoàn thịt JBS, phần mềm quản trị Kaseya (hơn 1.500 doanh nghiệp bị ảnh hưởng).
  - Hậu quả: JBS trả 11 triệu USD; Kaseya yêu cầu chuộc 70 triệu USD (sau bị giải quyết một phần).
6. DarkSide (2021)
  - Đặc điểm: Tấn công theo mô hình Ransomware‑as‑a‑Service, chia sẻ lợi nhuận với cộng tác viên.
  - Mục tiêu: Colonial Pipeline (Mỹ) — đường ống vận chuyển nhiên liệu chính.
  - Hậu quả: Dừng hoạt động 5 ngày, gây khan hiếm xăng dầu tại nhiều bang; công ty trả 4,4 triệu USD.
7. Conti (2021–2022)
  - Đặc điểm: Double extortion, tấn công quy mô lớn vào lĩnh vực y tế, giáo dục, chính phủ.
  - Mục tiêu: Chính phủ Costa Rica (Mỹ Latinh), nhiều bệnh viện châu Âu.
  - Hậu quả: Costa Rica tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia; chi phí khôi phục kéo dài hàng tháng.

Kết luận
Ransomware vẫn luôn là mối đe dọa nghiêm trọng với cá nhân và doanh nghiệp. Việc hiểu rõ bản chất, cơ chế tấn công và áp dụng các biện pháp phòng ngừa, sao lưu thường xuyên sẽ giúp bạn giảm thiểu rủi ro và sẵn sàng ứng phó kịp thời khi sự cố xảy ra.